Βιογραφική, Δράμα | 87' | Ασπρόμαυρη | Σοβιετική | 1938 | 
Η πρώτη ομιλούσα επική δημιουργία του Sergei Eisenstein, την οποία ο ιστορικός του κινηματογράφου Georges Sadoul αποκάλεσε εύστοχα «φιλμική όπερα»
Πρωτότυπος τίτλος: Aleksandr Nevskiy, Ο Λέων του Νέβα
Σκηνοθεσία: Sergei Eisenstein, Dmitri Vasilyev
Σενάριο: Sergei Eisenstein, Pyotr Pavlenko
Γλώσσα: Ρώσικα
Ώρα: 20:45
Η είσοδος είναι ελεύθερη!
Η είσοδος είναι ελεύθερη!
Μετά τη νίκη του επί των Σουηδών στον ποταμό Νέβα, ο πρίγκιπας Alexander Nevsky έχει αποσυρθεί από τη στρατιωτική δράση. Όταν όμως το 1242 οι Τεύτονες ιππότες εισβάλλουν στη Ρωσία, επιστρέφει στη δράση και ηγείται της αντίστασης κατά της εισβολής των τελευταίων. Αφού ενισχύει το εξασθενημένο ηθικό του λαού, στήνει παγίδα στον εχθρό, παρασύροντάς τον με το βαρύ οπλισμό του στην παγωμένη λίμνη Τσουντ, η οποία γίνεται τάφος τους.
Η ταινία συνάντησε σημαντική επιτυχία κι επηρέασε γενιές σκηνοθετών στην απεικόνιση των μαχών. Ένα αριστούργημα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, με την υποβλητική μουσική του Sergei Prokofiev και μία επική σκηνή μάχης, που δικαίως κατατάσσεται ανάμεσα στις πιο όμορφες και εμβληματικές, στην Ιστορία του Σινεμά. Γυρισμένη μέσα στα πλαίσια του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και του μοντέλου του θετικού ήρωα, η ταινία του Eisenstein δεν είναι μια απλή αγιογραφία ενός εθνικού ήρωα της Ρωσίας, αλλά μια σινέ-όπερα. Ο σκηνοθέτης ζήτησε από το συνθέτη να γράψει πρώτα τη μουσική και στη συνέχεια δούλεψε πάνω στα πλάνα και το ρυθμό της ταινίας ως να είχε να κάνει με μια φιλμο-μουσική παρτιτούρα. Το αποτέλεσμα είναι μια υποβλητική οπτικο-ακουστική σύνθεση, όπου η μουσική δεν υπερκαλύπτει το θέαμα, αλλά λειτουργεί αντιστικτικά απέναντί του. Ταυτόχρονα, οι ηθοποιοί, το ντεκόρ και τα άλλα στοιχεία της εικόνας, χρησιμοποιούνται μ’ έναν απόλυτα πλαστικό και στιλιζαρισμένο ύφος, ώστε να φτάσουν σε μια αφαίρεση συγγενική με τη μουσική, με αποτέλεσμα η εικόνα να γίνεται ήχος και ο ήχος εικόνα. Η ταινία συνάντησε τεράστια επιτυχία κι επηρέασε γενιές σκηνοθετών στην απεικόνιση των μαχών.
• Σκοπός της ταινίας ήταν η δημιουργία ενός έπους, που θα τόνωνε το εθνικό συναίσθημα των Σοβιετικών εν όψει της επαπειλούμενης ναζιστικής εισβολής στη Σοβιετική Ένωση, γι' αυτό και η ταινία περιορίσθηκε στις μάχες του Aleksandr Nevskiy κατά των Γερμανών.
• Καθώς βρίσκονταν ακόμα σε γυρίσματα, ο Eisenstein έγραψε ένα άρθρο στην Ιζβέστια, όπου παραλλήλιζε τον Αλέξανδρο Νιέφσκι με τον Στάλιν. Ως αποτέλεσμα αυτού, το Κρεμλίνο απαίτησε μια ιδιωτική προβολή του υλικού, χωρίς καν την άδεια του σκηνοθέτη. Ό,τι ο Στάλιν απέρριπτε, "κόβονταν" στο μοντάζ επιτόπου, ενώ το υλικό που "κόβονταν" καταστρέφονταν.
• Το 1978, η ταινία συμπεριλήφθηκε στις 100 καλύτερες κινηματογραφικές ταινίες στον κόσμο σύμφωνα με δημοσκόπηση που πραγματοποίησε ο ιταλικός εκδοτικός οίκος Arnoldo Mondadori Editore.
• Η ταινία έκανε πρεμιέρα στην ΕΣΣΔ τον Δεκέμβριο του 1938 κι αποτέλεσε μεγάλη επιτυχία. Τον Απρίλιο του επόμενου χρόνου, ο κυβερνητικός υπεύθυνος του κινηματογράφου ανακοίνωσε ότι το είχαν ήδη παρακολουθήσει 23 εκατομμύρια άνθρωποι και ότι ήταν η πλέον δημοφιλής ταινία των καιρών τους. Όταν όμως τον Αύγουστο του 1939 υπογράφτηκε σύμφωνο μη πολέμου με τους Γερμανούς, η ταινία εξαφανίστηκε από την κυκλοφορία. Επέστρεψε, όταν το 1941 ο Χίτλερ εισέβαλε στη Σοβιετική Ένωση, οπότε και τιμήθηκε με το βραβείο Στάλιν.
• Η ταινία γυρίστηκε κατά τη διάρκεια ενός καυτού καλοκαιριού σε μια τοποθεσία έξω από τη Μόσχα και χρησιμοποιήθηκαν πολλές τεχνικές για να αποδώσουν το χειμωνιάτικο τοπίο της ταινίας όπως: η χρήση φίλτρων, φωτισμός όλων των δέντρων με γαλάζιο χρώμα και ψέκασμα με κιμωλία, δημιουργία τεχνητού ορίζοντα από άμμο, κατασκευή προσομοιωμένων φύλλων πάγου από άσφαλτο και λειωμένο γυαλί κ.α.
• Η ταινία θεωρείται από τις λιγότερο πειραματικές στην αφηγηματική δομή σε σχέση τις προηγούμενες ταινίες του Eisenstein. Λέει μια ιστορία με μία συνεχή αφήγηση και εστιάζει σε έναν κύριο χαρακτήρα. Ωστόσο τα ειδικά εφέ και η κινηματογραφική μηχανή ήταν πρωτοποριακά για την εποχή.
• Η ταινία κορυφώνεται στη σκηνή της Μάχης του Πάγου, που υπογραμμίζεται από τη φανταστική, θριαμβευτική μουσική του Prokofiev. Αυτή η σκηνή έχει χρησιμεύσει ως μοντέλο για επικές ταινίες από τότε (π.χ. Δόκτωρ Ζιβάγκο, Η Αυτοκρατορία Αντεπιτίθεται, Henry V, Σπάρτακος).
• Ο συν-σκηνοθέτης Dmitri Vasilyev προσπάθησε να μην αφήσει τον Eisenstein να ακολουθήσει τη γνωστή φορμαλιστική του μέθοδο και να ακολουθήσει ένα ευθύ χρονοδιάγραμμα στα γυρίσματα και το μοντάζ.
• Το 1995, εμφανίστηκε το remake της ταινίας με τη μουσική καθόλα επεξεργασμένη σε hi-fi digital stereo από τον Yuri Temirkanov, που διεύθυνε τη φιλαρμονική ορχήστρα της Αγίας Πετρούπολης.
• Σκοπός της ταινίας ήταν η δημιουργία ενός έπους, που θα τόνωνε το εθνικό συναίσθημα των Σοβιετικών εν όψει της επαπειλούμενης ναζιστικής εισβολής στη Σοβιετική Ένωση, γι' αυτό και η ταινία περιορίσθηκε στις μάχες του Aleksandr Nevskiy κατά των Γερμανών.
• Καθώς βρίσκονταν ακόμα σε γυρίσματα, ο Eisenstein έγραψε ένα άρθρο στην Ιζβέστια, όπου παραλλήλιζε τον Αλέξανδρο Νιέφσκι με τον Στάλιν. Ως αποτέλεσμα αυτού, το Κρεμλίνο απαίτησε μια ιδιωτική προβολή του υλικού, χωρίς καν την άδεια του σκηνοθέτη. Ό,τι ο Στάλιν απέρριπτε, "κόβονταν" στο μοντάζ επιτόπου, ενώ το υλικό που "κόβονταν" καταστρέφονταν.
• Το 1978, η ταινία συμπεριλήφθηκε στις 100 καλύτερες κινηματογραφικές ταινίες στον κόσμο σύμφωνα με δημοσκόπηση που πραγματοποίησε ο ιταλικός εκδοτικός οίκος Arnoldo Mondadori Editore.
• Η ταινία έκανε πρεμιέρα στην ΕΣΣΔ τον Δεκέμβριο του 1938 κι αποτέλεσε μεγάλη επιτυχία. Τον Απρίλιο του επόμενου χρόνου, ο κυβερνητικός υπεύθυνος του κινηματογράφου ανακοίνωσε ότι το είχαν ήδη παρακολουθήσει 23 εκατομμύρια άνθρωποι και ότι ήταν η πλέον δημοφιλής ταινία των καιρών τους. Όταν όμως τον Αύγουστο του 1939 υπογράφτηκε σύμφωνο μη πολέμου με τους Γερμανούς, η ταινία εξαφανίστηκε από την κυκλοφορία. Επέστρεψε, όταν το 1941 ο Χίτλερ εισέβαλε στη Σοβιετική Ένωση, οπότε και τιμήθηκε με το βραβείο Στάλιν.
• Η ταινία γυρίστηκε κατά τη διάρκεια ενός καυτού καλοκαιριού σε μια τοποθεσία έξω από τη Μόσχα και χρησιμοποιήθηκαν πολλές τεχνικές για να αποδώσουν το χειμωνιάτικο τοπίο της ταινίας όπως: η χρήση φίλτρων, φωτισμός όλων των δέντρων με γαλάζιο χρώμα και ψέκασμα με κιμωλία, δημιουργία τεχνητού ορίζοντα από άμμο, κατασκευή προσομοιωμένων φύλλων πάγου από άσφαλτο και λειωμένο γυαλί κ.α.
• Η ταινία θεωρείται από τις λιγότερο πειραματικές στην αφηγηματική δομή σε σχέση τις προηγούμενες ταινίες του Eisenstein. Λέει μια ιστορία με μία συνεχή αφήγηση και εστιάζει σε έναν κύριο χαρακτήρα. Ωστόσο τα ειδικά εφέ και η κινηματογραφική μηχανή ήταν πρωτοποριακά για την εποχή.
• Η ταινία κορυφώνεται στη σκηνή της Μάχης του Πάγου, που υπογραμμίζεται από τη φανταστική, θριαμβευτική μουσική του Prokofiev. Αυτή η σκηνή έχει χρησιμεύσει ως μοντέλο για επικές ταινίες από τότε (π.χ. Δόκτωρ Ζιβάγκο, Η Αυτοκρατορία Αντεπιτίθεται, Henry V, Σπάρτακος).
• Ο συν-σκηνοθέτης Dmitri Vasilyev προσπάθησε να μην αφήσει τον Eisenstein να ακολουθήσει τη γνωστή φορμαλιστική του μέθοδο και να ακολουθήσει ένα ευθύ χρονοδιάγραμμα στα γυρίσματα και το μοντάζ.
• Το 1995, εμφανίστηκε το remake της ταινίας με τη μουσική καθόλα επεξεργασμένη σε hi-fi digital stereo από τον Yuri Temirkanov, που διεύθυνε τη φιλαρμονική ορχήστρα της Αγίας Πετρούπολης.
en 
en 
Σκηνοθεσία: Sergei Eisenstein, Dmitri Vasilyev | Σενάριο: Sergei Eisenstein, Dmitri Vasilyev | Πρωταγωνιστές: Nikolay Cherkasov, Nikolay Okhlopkov, Andrei Abrikosov | Μουσική: Sergei Prokofiev | Φωτογραφία: Eduard Tisse | Σκηνικά: Iosif Shpinel | Γλώσσα: Ρώσικα | Χώρα Παραγωγής: Σοβιετική Ένωση | Εταιρεία παραγωγής: Mosfilm | Διανομή: New Star | Μοντάζ: Sergei M. Eisenstein, Esfir Tobak | Κοστούμια: Konstantin Eliseev, Sergei M. Eisenstein | Τοποθεσίες γυρισμάτων: Μόσχα, Ρωσία
